मदिरा सेवन गरेर गाडी चलाएको आरोपमा पक्राउ परेका एक बेल्जियन नागरिक केही साताअघि दोषमुक्त ठहरिएपछि उनीबारे निकै चर्चा भयो। चिकित्साशास्त्रीहरूको सहयोगमा ती ४० वर्षे पुरुषले आफू ‘अटो-ब्रूअरी सिन्ड्रोम’ (एबीएस) भनिने एउटा दुर्लभ खालको रोगबाट पीडित भएको प्रमाणित गरे। उक्त रोगमा शरीरभित्रै ‘एल्कहोल’ अर्थात् मदिरा बन्छ। एबीएस के हो त? अनि कसरी एउटा कुकुरले एबीएसबाट पीडितलाई सघाउँछ?
संयुक्त राज्य अमेरिकाको ओरिगन राज्यस्थित एउटा अस्पतालमा बिउँझिदा रे लूइसलाई दुइटा कुराको भेउ थियो। उनले मत्स्य तथा वन्यजन्तु मन्त्रालयको स्वामित्वमा रहेको ट्रक चलाएका थिए। एघार हजारवटा जीवित ‘स्यामन’ माछा बोकेको ट्रक दुर्घटनामा परेपछि आफू समस्यामा परेको उनलाई लागिहाल्यो। दोस्रो कुरा, सन् २०१४ को डिसेम्बरमा प्रहरीले उनको रगतमा उच्च मात्रामा मदिराको अंश देखिएको बताए पनि त्यो रात उनले मदिरा सेवन गरेका थिएनन्। ‘ले मदिरा छोएकै थिइनँ। ठिहिर्याउने जाडोमा दुई घण्टासम्म गाडी चलाउनुपर्छ भन्ने कुरा मलाई थाहा थियो,’ ५४ वर्षीय सम्झन्छन्। घटना भएको आठ महिनापछि परीक्षणबाट थाहा भयो यी बायो-टेक्निसियनलाई ‘एबीएस’ भएको देखियो। उक्त दुर्लभ रोगका कारण शरीरमा ‘मदिरा’ उत्पादन हुँदो रहेछ।
एबीएस के हो?
एबीएस अर्थात् गट फर्मेन्टेशन सिन्ड्रोम (जीएफएस) एकदमै रहस्यपूर्ण अवस्था हो जसले रगतमा एल्कहोलको मात्रा बढाइदिन्छ। त्यसका कारण उक्त समस्या भएका व्यक्तिले थोरै मदिरा सेवन गर्दा अथवा सेवन नगर्दा पनि मात लाग्छ। पेटभित्र, मूत्रप्रणाली अथवा मुखमा हुने ब्याक्टेरियाले सेवन गरिएको काब्रोहाइड्रेट र चिनीलाई मदिरामा परिवर्तन गरेपछि यो अवस्था उत्पन्न हुन्छ। शरीरभित्रै मदिरा बन्ने यो प्रक्रियालाई ‘एन्डोजिनस एल्कहोल प्रोडक्शन’ भनिन्छ।
यस्तो समस्या हुने व्यक्तिको बोली लर्बराउन सक्छ, हिँड्दा सन्तुलन नमिल्न सक्छ भने ह्याङ्ओभर हुँदा अर्थात् मात ओर्लिसकेपछि मुख गन्हाउन सक्छ। सन् १९४० को दशकमा यूगान्डाका चिकित्सकहरूले एउटा शवपरीक्षणपछि ब्रिटिश मेडिकल जर्नलमा लेखेपछि उक्त समस्या भएको पत्ता लागेका प्रारम्भिक व्यक्तिबारे थाहा भएको हो। ती व्यक्ति भुँडी फुटेर ज्यान गएका एक पाँच वर्षमा एबीएस भएको थियो। शल्यक्रिया गर्दा उनको पेटबाट मदिराकै कडा गन्ध निस्किएको थियो।
एबीएस कसलाई हुन्छ
एबीएस एकदमै दुर्लभ हो। सन् २०२१ मा ‘अमेरिकन जर्नल अफ ग्यास्ट्रोएन्टरोलजी’ मा प्रकाशित एउटा शोधका अनुसार अमेरिकामा एबीएस भएका १०० भन्दा बढी व्यक्तिको अभिलेख छ। यद्यपि कतिपय विज्ञहरू उक्त सङ्ख्यामा सबै बिरामी नपरेको ठान्छन्। कतिपय मानिस एबीएसबाट प्रभावित हुन्छन् भन्नेबारे चिकित्सकहरूले अझैसम्म केही भन्न सकेका छैनन्।
पाचन प्रक्रियाअन्तर्गत मानव शरीरले पेटभित्र थोरै मात्रामा एल्कहोल उत्पादन गर्छ। तर अधिकांश व्यक्तिको हकमा रक्तप्रवाहमा पुग्नुअघि नै त्यो हराइसक्छ। त्यो प्रक्रियालाई ‘फर्स्ट-पास मट्याबलिजम’ भनिन्छ। ‘हामी सबैको शरीरमा प्राकृतिक रूपमै केही एल्कहोल उत्पादन हुन्छ। तर एबीएस भएका मानिसहरूले बढी मात्रामा एल्कहोल उत्पादन गर्छन् जुन रक्तप्रवाह सम्ममा पुग्छ,’ पोर्चुगलस्थित बायोमेडिक तथा फरेन्सिक विज्ञ रिकार्डो जोर्ज डिनिस-ओलिभिएरा भन्छन्। उक्त अवस्थाका सम्बन्धमा उनले थुप्रै लेख लेखेका छन्। तर यो रोगबाट पीडित व्यक्तिहरूविरुद्ध मुद्दा पर्ने गरेकोमा उनी दुःखी छन्। उनी विभिन्न कारण एकैपटक हुँदा देखा पर्ने बताउँछन्। मधुमेह, मोटोपन वा क्रोन्ज् डिजीज हुँदा पनि एबीएस हुन सक्छ। अनि मानिसले सेवन गर्ने एन्टिबायोटिक र इम्युनोसप्रेसन्टजस्ता विभिन्न औषधिका कारण मानिसको पेटमा हुने ब्याक्टेरिया र अन्य जीवाणुहरू प्रभावित हुन्छन्।
एबीएस भएर बाँच्नुपर्दा
थ्याङ्क्सगिभिङका बेला पारिवारिक जमघटका क्रममा अमेरिकी नर्स जो कोर्डेलको बोली लर्बराउन थाल्यो। उनलाई टर्कीको मासु धेरै खाएर त्यसो भएको होला कि जस्तो लाग्यो। तर टेक्सस अस्पतालमा उनका सहकर्मीहरूले काममा रहेकै बेला कोर्डल मदिरा सेवन गरेको आरोप लगाए। ‘उनीहरूले मेरो सासमा मदिराको दुर्गन्ध आएको भने,’ ७५ वर्षीय कोर्डेल सम्झन्छन्। ‘मानिसहरूले मलाई जँड्याहा भन्ठाने।’
‘मलाई एकदमै लज्जाबोध भयो। म कामलाई माया गर्ने मानिसमा म पर्छु, म कहिल्यै गयल भइनँ।’ केही समय त उनकी श्रीमती बार्बराले पनि शङ्का गरिन्। बार्बरा पनि नर्स थिइन्। उनलाई पनि आफ्ना पतिलाई के भएको हो भन्ने बुझ्न समय लाग्यो। ‘सुरुमा मलाई उनीप्रति शङ्का लाग्यो। तलमाथि नहोस् भनेर घरमा भएका मदिराका बोतलमा मैले चिह्न पनि लगाएँ,’ उनले भनिन्।
पहिलो लक्षण महसुस गरेको चार वर्षपछि सन् २०१० मा जोलाई एबीएस भएको पत्ता लाग्यो। उनले कामलाई त जारी राखे। तर प्रत्येक दिन उनले रगत जाँच गराउनुपर्थ्यो। जोकी पत्नी बार्बराले ‘अटो-ब्रूअरी सिन्ड्रोम एड्भोकेसी एन्ड रिसर्च’ नामक सहयोगी समूह फेला पारिन्। त्यसमा झन्डै ८५० सदस्य छन्। ‘दिनहुँजसो बिरामीले अपमान सहनुपरेको हामीले सुन्यौँ,’ बार्बराले भनिन्। ‘उनीहरूले गाली खान्थे, उनीहरूलाई हेपिन्थ्यो र रोग लागेको स्वाङ पारेको भन्दै ढँटुवा भनिन्थ्यो। कुनै न कुनै किसिमले नराम्रो व्यवहार गरिन्थ्यो।’
उनी धेरै बिरामीले उपचार थालेपछि ‘विद्ड्रोअल सिम्प्टम’ देखा परेको गुनासो गरेको बताउँछिन्। ‘बिस्तारै उनीहरू मदिरामा बानी पर्छन् र मदिरा छोड्दा देखा पर्ने तलतल र अन्य समस्याबाट जोगिन मदिराको कुलतमा फस्छन्,’ उनले भनिन्। जो आफूलाई पनि धेरै तलतल लागेको बताउँछन्। ‘मैले सहयोग माग्नुपर्यो। तर १० वर्षदेखि म मदिरामुक्त छु,’ उनले भने।
एबीएसको परीक्षण तथा उपचार
चिकित्सकहरूले सुरुमा लक्षण के कारण देखिएको हो भनेर हेर्छन् र अरू कारण नभएको टुङ्गोमा पुग्छन्। त्यसपछि उनीहरू शरीरभित्र एल्कहोल उत्पादन गर्ने तत्त्वको उपस्थितिबारे पत्ता लगाउने उद्देश्यले बिरामीको पाचन प्रणालीमा ब्याक्टेरियाबारे विश्लेषण गर्न प्रयोगशाला परीक्षण गर्छन्। बिरामीमा ग्लूकोजको अवस्था पत्ता लगाउने क्रममा चिकित्सकहरू बिरामीलाई उच्च कार्बोहाइड्रेटयुक्त खाना खान अथवा खाली पेटमा ग्लूकोज पनि सेवन गर्न लगाउँछन्।
त्यसको केही घण्टापछि एबीएस नभएका मानिसको रगतमा पत्ता लगाउन नसकिने तहमा एल्कहोलको मात्रा देखा पर्छ भने भने एबीएस भएका मानिसमा उच्च मात्रामा हुन्छ। डा डिनिस ओलिभिएराका अनुसार औषधि सेवन तथा कम कार्बोहाइड्रेट भएका खाना खाने लगायतका उपायबाट एबीएसलाई नियन्त्रण गर्न सकिन्छ। जोलाई यो उपाय प्रभावकारी भएको छ। दश वर्षदेखि उनमा एबीएसको समस्या दोहोरिएको छैन। मदिरा सेवन नगर्दा र थोरै कार्बोहाइड्रेटयुक्त खाना खाँदा पनि रेमा केही दुष्प्रभाव देखिएको छ। यद्यपि सन् २०२० देखि उनलाई ठूलो समस्या भने भएको छैन।
अहिले उनले मिया नामक एउटा पोथी कुकुरको सहयोग लिएका छन्। ‘ल्याब्रडूडल’ जातको उक्त कुकुरलाई रेको शरीरमा मदिरा उत्पन्न हुँदाको गन्ध र अन्य रासायनिक परिवर्तन सुँघ्न तालिम दिइएको छ। कुनै परिवर्तन हुनासाथ मिया उनका अगाडि उभिन्छे र एकटकले उनलाई हेर्छे। ‘मिया आउनुभन्दा अघि म हतपत घरबाट बाहिर जान पाउन्नथेँ किनभने मलाई आफूलाई वा अरूलाई केही हुन्छ कि भन्ने डर लाग्थ्यो,’ उनी भन्छन्। ‘त्यो दुर्घटना हुँदा म आफू मात्रै घाइते भएँ, मैले चलाएको गाडीले अरूलाई हानेन।’ अरू मानिसले गाडी चलाउँदा आफूले मदिरा सेवन नगरेको प्रमाणित गर्न सके पनि रेका हकमा अदालतले भिन्न फैसला गर्यो।
‘मेरो शरीरमा जसरी मदिरा आइपुगेको भए पनि त्यसका लागि म नै उत्तरदायी छु भन्ने ठहर न्यायाधीशले गरे,’ उनी भन्छन्। ‘मलाई रोग लागेको छ र अदालतले जस्तोसुकै फैसला गरेको भए पनि मैले जे सही हो त्यसका लागि लड्नुपरेको छ।’ उनी र उनकी पत्नीले अदालतको फैसलाविरुद्ध पुनरावेदन गर्न लागेका छन्। अदालतले उनलाई दोषी ठहर गरेपछि र एबीएस भएका कारण उनले जागिर गुमाउनुपर्यो।
तर उनले हरेस खाएका छैनन्। उनको हास्यचेत पनि उस्तै छ। ‘धेरै मानिस एबीएस भएका मानिस बिनापैसा मात्न पाउँछन् भन्ठान्छन्। तर मलाई चाहिँ खालि ह्याङ्ओभर मात्र हुन्छ।’
फर्नान्डो डुआर्टे
बीबीसी विश्वसेवा
