-विजय पौडेल ।
जेसुन मिलारेपा भोटका महानतम योगीहरूमध्ये सबैभन्दा आदरणीय मानिन्छन्। उनका प्रेरणादायी गीतहरू र अद्भूत जीवनकथा, जसले अटुट विश्वास र कठोर परिश्रमको उदाहरण प्रस्तुत गर्दछ, केवल धार्मिक ग्रन्थ वा जीवनी मात्र होइनन् । उनको जीवनको हरेक पक्ष एउटा शिक्षा हो, ज्ञानोदयको मार्गको चित्र हो । यही कारणले गर्दा उनको जीवन र गीतहरू अनगिन्ती साधकहरूका लागि प्रेरणाको स्रोत बनेका छन् । उनको त्याग, लगनशीलता र अन्तिम सिद्धि प्राप्तिको उदाहरण आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक छ जति त्यो समयमा थियो ।
मिलारेपाको जन्म दक्षिण तिब्बतको गुङथाङमा भएको थियो र उनको नाम थोपागा राखिएको थियो। उनकी एउटी बहिनी थिइन्, पेटा पाल्ड्रोन। उनको बाल्यकाल सुखमय र समृद्ध थियो। परिवारसँग धन, सम्पत्ति र जग्गाजमिन प्रशस्त थियो। तर यो खुसी धेरै समय टिकेन । उनका पिताको मृत्यु भयो र परिवारको सबै सम्पत्ति काका र काकीको हातमा गयो। काका र काकीले सम्पत्ति फिर्ता गर्न मानेनन् र उल्टै मिलारेपाकी आमा र बहिनीलाई दास बनाए, उनीहरुमाथि अत्याचार गरे र उनीहरुले भर्खरै गुमाएको खेतमा काम गर्न बाध्य पारे।
यस्तो कष्टकर जीवन बिताउन बाध्य भएपछि, मिलारेपाकी आमा रिस र निराशाले भरिपूर्ण भइन्। उनले आफ्ना आफन्तबाट बदला लिनका लागि मिलारेपालाई जादु सिक्न पठाइन् । मिलारेपाले दुईजना गुरुबाट जादु र मन्त्रको शिक्षा लिए र आफ्नो अध्ययनमा पूर्ण रुपमा समर्पित भए। जब उनले विनाशकारी शक्ति प्राप्त गरे, तब उनले आफ्नो नयाँ शक्ति प्रयोग गरे र ३५ जना मानिसको ज्यान लिए । आफ्नो कार्यको डरलाग्दो परिणाम देखेर र आफूले भयानक कर्मको बीउ रोपेको महसुस गरेर मिलारेपा पश्चातापले जले । यस्तो संकटको घडीमा उनले आफ्नो पापको प्रायश्चित गर्न सक्ने बौद्ध गुरुको खोजी गर्न थाले । सुरुमा उनले रोङ्टोन लागासँग शिक्षा लिए, तर उनको निर्देशनलाई गलत बुझेपछि उनलाई आफ्ना कर्मिक गुरु मार्पालाई भेट्न सल्लाह दिइयो।
मार्पासँगको भेटपछि मिलारेपाको कठोर साधना सुरु भयो। मार्पाले आफ्ना नयाँ शिष्यलाई जुन परीक्षामा राखे, त्यो कठोरता र करुणा दुवैको उदाहरण थियो। मिलारेपाका गम्भीर पापहरूलाई शुद्ध गर्न र उनलाई पछि प्राप्त हुने शिक्षाहरूको लागि तयार पार्न मार्पाले उनलाई बारम्बार ढुङ्गाका टावरहरू बनाउन र भत्काउन आदेश दिए। यसका साथै निरन्तर रुपमा अस्वीकार, अपमानजनक व्यवहार र कुनै शिक्षाको सङ्केत नदेखिएपछि मिलारेपा आत्महत्या गर्ने अवस्थामा पुगेका थिए ।
यही क्षणको मार्पा पर्खाइमा थिए। मार्पाले मिलारेपालाई गरेको कठोर र अन्यायपूर्ण व्यवहार (मार्पाकी आफ्नै पत्नी र नजिकका शिष्यहरूलाई पनि यो कुरा बुझ्न गाह्रो थियो) वास्तवमा उनको लागि ठूलो दया थियो। मार्पाले कुशलतापूर्वक मिलारेपालाई उनको कर्मको बोझबाट मुक्त गराएका थिए र उनलाई एउटा योग्य पात्र बनाएका थिए जसमा उनले आफ्ना सम्पूर्ण शिक्षाहरू दिन सकून्। मिलारेपाको यो साधनालाई शुद्धीकरण र तयारीको रुपमा मात्र नहेरेर मार्पाले उनको दृढताको परीक्षा लिएको रुपमा पनि हेर्न सकिन्छ। मार्पालाई एउटा विशेष शिष्य चाहिएको थियो, एउटा असाधारण व्यक्ति जसलाई उनले आफ्ना सम्पूर्ण शिक्षाहरू दिन सकून् र जसले ती शिक्षाहरूलाई पूर्ण रुपमा आत्मसात गरेर अरूलाई पनि बाँड्न सकून्। मार्पालाई यकिन हुन आवश्यक थियो कि मिलारेपासँग यस्तो कठिन कार्य पूरा गर्न आवश्यक त्याग, विश्वास र लगनशीलता छ। मिलारेपाले ती सबै कष्ट झेल्दा पनि आफ्नो गुरुप्रतिको विश्वास र ज्ञान प्राप्त गर्ने चाहना कहिल्यै गुमाएनन् र बिना प्रश्न गुरुका सबै आदेश पालना गरे। यसैले मार्पालाई मिलारेपा एउटा योग्य पात्र हुन् भन्ने कुराको प्रमाण मिल्यो र मिलारेपाको साधनाको अर्को चरण सुरु भयो।
मार्पाले मिलारेपालाई वज्रयानका सम्पूर्ण शिक्षा, निर्देशन र शक्ति प्रदान गरे, साथै महामुद्राको वंश पनि हस्तान्तरण गरे। मिलारेपाले मार्पाले भारतीय महासिद्ध नारोपा र मैत्रिपाबाट प्राप्त गरेको सबै कुरा पाए। त्यसपछि उनले आफ्नो बाँकी जीवन आफूले सिकेका कुराहरूलाई व्यवहारमा उतार्न समर्पित गरे।
मिलारेपाले वर्षौंसम्म एकान्तवासमा बिताए, प्रायःजसो दुर्गम पहाडी क्षेत्रमा, जहाँ खानेकुरा र लुगाको अभाव थियो । यी एकान्तवासहरूलाई छवटा बाहिरी किल्ला, छवटा भित्री किल्ला र छवटा गोप्य किल्लाको रुपमा चिनिन्छ। यस समयका उनका गीतहरूले देखाउँछन् कि कसरी उनले आफ्नो दृढ संकल्प, विश्वास र गहन साधनाको बलमा असम्भव जस्ता लाग्ने कठिनाइहरूलाई पनि जिते। यसको परिणामस्वरुप उनको अनुभूति झन् बलियो भयो र सबै अवरोधहरू सहयोगी बने।
समयसँगै एक प्रबुद्ध योगीको रुपमा उनको ख्याति फैलियो र उनका समर्पित शिष्यहरूको एउटा समूह बन्यो, जसमध्ये धेरैजना आफैंमा उच्च कोटिका गुरु बने। तीमध्ये गम्पोपा (धाक्पो लाजे) र रेचुङ दोर्जे ड्राक्पा उनका सबैभन्दा नजिकका शिष्य थिए र उनीहरूलाई नै मिलारेपाले आफ्नो शिक्षाको सार दिए। विशेषगरी गम्पोपा काग्यु वंशभित्र मिलारेपाका आध्यात्मिक उत्तराधिकारी बने र उनले यो परम्परालाई व्यापक रुपमा फैलाए। रेचुङपाको वंश टोग्डेन र टोग्डेनमासको योगिक परम्परासँग विशेष रुपमा जोडिएको थियो।
मिलारेपाले चौरासी वर्षको उमेरसम्म शिक्षा दिन जारी राखे। उनको मृत्यु हुँदा उनको शरीर डाकिनीहरुको समूह र इन्द्रेणीको प्रकाशसहित आकाशमा आरोहण भयो।
मिलारेपाको जीवनी र गीतहरूलाई विभिन्न तहमा पढ्न सकिन्छ, तर यसको वास्तविक मूल्य भनेको उनको पाइला पछ्याउनेहरूका लागि मार्गदर्शक र प्रेरणाको स्रोतको रूपमा हो। तिब्बतका अन्य आध्यात्मिक व्यक्तित्वहरू जस्तो मिलारेपा जन्मजात सिद्ध थिएनन् । बरु, उनी एक हत्यारा थिए। उनले आफ्नो आध्यात्मिक यात्रा हामीमध्ये धेरैले कल्पना गर्न नसक्ने कठिन परिस्थितिबाट सुरु गरे, तर पनि उनले एकै जीवनमा सर्वोच्च सिद्धि प्राप्त गरे। उनको जीवन शिक्षाको शक्ति, अटुट त्याग, अथक परिश्रम र साँचो गुरुप्रति समर्पित हुनुको प्रमाण हो ।
स्रोत :- मिलेरेपा सम्बन्धी लेखिएका विभिन्न पुस्तकहरु तथा
https://www.karmapa.org/karma-kag
