तेहरान । युरोपेली विदेशमन्त्रीहरूले शुक्रबार आफ्ना इरानी समकक्षीसँग आणविक वार्ता गर्ने भएका छन् । अमेरिकी राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले भने इरान–इजरायल युद्धमा अमेरिकी संलग्नताको सम्भावनालाई विचार गरिरहेका छन् ।
इजरायलले इरान आणविक हतियार विकास गर्ने सङ्घारमा रहेको भन्दै एक हप्ताअघि आफ्नो कट्टर दुश्मनविरुद्ध ठूलो आक्रमणको लहर सुरु गरेको थियो । उक्त आक्रमणपछि इरानले तत्काल जवाफी आक्रमण सुरु गर्यो ।
मैदानमा इजरायली सेनाले रातभर तेहरानमा दर्जनौँ लक्ष्यमा आक्रमण गरेको बताएको छ । यसमा ‘इरानको आणविक हतियार परियोजनाको अनुसन्धान र विकास’ केन्द्र भनिने ठाउँ पनि समावेश छ ।
सेनाका अनुसार इरानबाट क्षेप्यास्त्र प्रहार गरेपछि इजरायलमा साइरन बज्यो । प्रहरीले आपत्कालीन प्रतिक्रिया टोली र बम डिस्पोजल विशेषज्ञहरू दक्षिणी सहरमा ‘प्रक्षेप्य प्रभाव भएको ठाउँमा’ सञ्चालन भइरहेको बताएको छ ।
युरोपेली नेताहरूले इजरायलसँगको इरानको युद्धमा तनाव कम गर्न आग्रह गरेका छन् भने ट्रम्पले ‘आगामी दुई हप्ताभित्र’ लडाइँमा संयुक्त राज्य अमेरिकालाई संलग्न गराउने कि नगराउने निर्णय गर्ने बताएका छन् ।
इजरायल, संयुक्त राज्य अमेरिका र अन्य पश्चिमी शक्तिहरूले इरानलाई आणविक हतियार खोजेको आरोप लगाउँछन् । उक्त आरोपलाई इरानले अस्वीकार गरेको छ ।
इरानले ६० प्रतिशत युरेनियम संवर्धन गरिरहेको थियो । यो अन्तर्राष्ट्रिय शक्तिहरूसँगको सन् २०१५ को सम्झौताले तय गरेको तीन दशमलव ६७ प्रतिशत सीमाभन्दा धेरै, तर अझै पनि आणविक हतियारका लागि आवश्यक ९० प्रतिशत सीमाभन्दा कम छ ।
अब अवसरको झ्याल खुलेको छ
इरानी विदेशमन्त्री अब्बास अराघचीले शुक्रबार जेनेभामा आफ्ना फ्रान्सेली, जर्मन, बेलायती र इयु समकक्षीहरूसँग इरानको आणविक कार्यक्रमका बारेमा छलफल गर्न भेट गर्नेछन् ।
उनले संयुक्त राष्ट्र मानवअधिकार परिषद्लाई पनि सम्बोधन गर्ने उक्त निकायका प्रवक्ताले बताएका छन् ।
बेलायतका विदेशमन्त्री डेभिड लामीले अमेरिकी विदेशमन्त्री मार्को रुबियोसँग ‘इरानले कहिल्यै आणविक हतियार विकास गर्न वा प्राप्त गर्न सक्दैन’ भन्ने कुरामा सहमत हुँदै ‘कूटनीतिक समाधान प्राप्त गर्न आगामी दुई हप्ताभित्र अब अवसरको झ्याल खुलेको’ बताए ।
जर्मनीका विदेशमन्त्री जोहान वाडेफुलले जेनेभामा भइरहेको बैठकप्रति संयुक्त राज्य अमेरिका सचेत र समर्थन दुवै रहेको बताए ।
‘यदि इरान युद्धको लम्बाइबाट बच्न चाहन्छ भने उसले नयाँ स्तरको गम्भीरता र विश्वसनीयता देखाउन आवश्यक छ भन्ने कुरामा इरान सचेत हुनुपर्छ’, उनले बताए ।
फ्रान्सको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता क्रिस्टोफ लेमोइनले इरानले आणविक अप्रसार सन्धिअन्तर्गत आफ्नो दायित्वको सम्मान गर्ने सुनिश्चित गर्न कूटनीतिक मार्ग नै एकमात्र उपाय हुने बताए ।
‘सैन्य समाधान दीर्घकालीन समाधान होइन’, उनले फ्रान्सेली रेडियो स्टेसन सिएनयुजलाई भने ।
तर इरानका विदेशमन्त्री अराघचीले इजरायलले आफ्नो आक्रमण जारी राखेसम्म अमेरिकासँग वार्ताको कुनै पनि सम्भावनालाई अस्वीकार गरे ।
‘अमेरिकीहरूले वार्ताका लागि गम्भीरताका साथ आह्वान गर्दै बारम्बार सन्देशहरू पठाएका छन् । तर हामीले यो स्पष्ट पारेका छौँ कि जबसम्म आक्रामकता रोकिँदैन, कूटनीति र संवादका लागि कुनै ठाउँ हुनेछैन’, उनले भने ।
अनुमान
रुस, चीन र पाकिस्तानको समर्थनमा इरानले अनुरोध गरेको द्वन्द्वमा दोस्रो सत्रका लागि संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद्ले पनि शुक्रबार बैठक बोलाउने भएको एक कूटनीतिज्ञले बुधबार बताएका छन् ।
सिएनएनसँग कुरा गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय आणविक ऊर्जा एजेन्सी (आइएइए) का प्रमुख राफेल ग्रोसीले इरान ६० प्रतिशत युरेनियम संवर्धन गर्ने विश्वको एक मात्र गैर–घोषित आणविक शक्ति भएको तर हाल आणविक हतियार बनाउनका लागि सबै कम्पोनेन्टहरू छन् भन्ने कुनै प्रमाण नभएको बताए ।
‘त्यसैले उनीहरूका लागि कति समय लाग्नेछ भन्ने कुरा शुद्ध अनुमान हुनेछ किनभने हामीलाई थाहा छैन कि कोही छ कि छैन, गुप्त रूपमा यी गतिविधिहरू गरिरहेको थियो कि थिएन’, ग्रोसीले भने ‘हामीले त्यो देखेका छैनौँ र हामीले भन्नुपर्छ ।’
ह्वाइट हाउसका प्रेस सचिव क्यारोलिन लेभिटले इरान आणविक बम उत्पादन गर्न ‘केही हप्ता’ टाढा रहेको बताए । ‘यदि कूटनीतिका लागि अवसर छ भने राष्ट्रपतिले सधैँ यसलाई पछ्याउनुहुनेछ, तर उनले शक्ति प्रयोग गर्न पनि डराउनुहुन्न’, उनले भने ।
इजरायलको अभियानमा कुनै पनि अमेरिकी संलग्नताले फोर्डोको महत्त्वपूर्ण भूमिगत आणविक सुविधामा शक्तिशाली बङ्कर–बस्टिङ बमहरू प्रयोग गरेर बम प्रहार गर्ने अपेक्षा गरिन्छ जुन अन्य कुनै देशसँग छैन ।
सहायक क्षति
युद्धमा अमेरिकी संलग्नताको सम्भावनालाई समर्थन गर्ने इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतान्याहुले क्षेप्यास्त्र आक्रमणमा ४० जना घाइते भएका र धेरै अस्पताल वार्डहरू ध्वस्त भएपछि इरानले ‘भारी मूल्य’ चुकाउने वाचा गरेका छन् ।
विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका महानिर्देशक टेड्रोस एड्हानोम गेब्रेयससले स्वास्थ्य सुविधाहरूमा भएको आक्रमणलाई ‘भयावह’ भएको छ भने संयुक्त राष्ट्रसङ्घका मानव अधिकार प्रमुख भोल्कर टर्कले नागरिकहरूलाई ‘सहायक क्षति’ का रूपमा व्यवहार गरिएको बताए ।
इरानमा इजरायलको आक्रमणबाट भाग्ने मानिसहरूले खाद्यान्नको अभाव र सीमित इन्टरनेट पहुँचसहित डरलाग्दो दृश्यहरू र कठिन जीवनयापनको अवस्था वर्णन गरेका छन् ।
‘ती दिन र रातहरू धेरै डरलाग्दा थिए… साइरन सुन्दै, रुँदै, मिसाइलले प्रहार गर्ने खतरा’, तेहरान विश्वविद्यालयका विद्यार्थी मोहम्मद हसनले आफ्नो जन्मभूमि पाकिस्तान फर्केपछि भने ।
‘मानिसहरू साँच्चै डराएका छन्’, नाम खुलाउन नचाहने ५० वर्षीया इरानी फार्मासिस्टले टर्कीसँगको सीमानामा रहेको एक सीमामा भने ।
आणविक स्थलहरू
बिहीबार इजरायलले आंशिक रूपमा निर्मित अराक आणविक रिएक्टर र नातान्जमा युरेनियम संवर्धन सुविधासहित ‘दर्जनौँ’ इरानी लक्ष्यमा प्रहार गरेको बताएको छ ।
इरानी आणविक ऊर्जा एजेन्सीका प्रमुख मोहम्मद एस्लामीले संयुक्त राष्ट्र आणविक निगरानी निकाय आइएइएलाई लेखेको पत्रमा अराक रिएक्टरमा प्रहार भएको पुष्टि गर्दै इजरायलको ‘अन्तर्राष्ट्रिय नियमहरूको उल्लङ्घन’ रोक्न कारबाहीको माग गरेका छन् ।
मध्य इजरायली सहर बात यामममा आइतबार आक्रमण भएको स्थानमा एक महिलाको शव भेटिएको छ । यो शवसँगै जुन १३ देखि इरानी मिसाइलहरूबाट इजरायलमा मृत्युको सङ्ख्यालाई अधिकारीहरूका अनुसार २५ जनामा पुर्याएको छ ।
इरानले आइतबार इजरायली आक्रमणले सैन्य कमान्डर, आणविक वैज्ञानिक र नागरिक सहित कम्तीमा दुई सय २४ जनाको मृत्यु भएको बताएको छ ।
